Του Γεώργιου Πούλιου
Ειδικού Αλλεργιολόγου, Παίδων – Ενηλίκων
Ποια είναι τα συνήθη υμενόπτερα στον Ελλαδικό χώρο;
Τα συνήθη υμενόπτερα, που είναι υπεύθυνα για την εμφάνιση αλλεργικών
αντιδράσεων στον Ελλαδικό χώρο , είναι τα παρακάτω:
- Η μέλισσα, η οποία βρίσκεται σε όλο τον κόσμο. Καλλιεργείται σε μελίσσια από τους μελισσοκόμους για την παραγωγή μελιού και παίζει σημαντικό ρόλο στην επικονίαση των φυτών.
- Η κοινή σφήκα φτιάχνει τις αποικίες της σε αποθήκες, κελάρια ή κάτω από το χώμα.
- Άλλα είδη που ανήκουν στην ευρύτερη οικογένεια των σφηκών (Vespidae family) με ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα είναι:
Οι πολίστες (Polistes) . Μάλιστα η διάκριση πολιστών και κοινής σφήκας είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Ο πολίστας φτιάχνει φωλιά, που μοιάζει χάρτινη, κυρίως σε ταβάνια ή δέντρα, έχει ατρακτοειδές σχήμα. Συναντάται κατά κύριο λόγο στη Μεσόγειο.
Η Vespa crabro (“σκούρκος»). Ο «σκούρκος» φτιάχνει τις φωλιές του σε κουφάλες δέντρων ή σε φωλιές πουλιών.
Υπάρχουν ομάδες πληθυσμού που έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να δεχθούν νυγμό από υμενόπτερα;
Από νυγμό μέλισσας κινδυνεύουν περισσότερο οι μελισσοκόμοι και οι συγγενείς τους.Από νυγμό ,τόσο μέλισσας όσο και από σφήκας, κινδυνεύουν περισσότερο άτομα που εργάζονται σε υπαίθριο χώρο, όπως αγρότες και οδηγοί.
Τι αντίδραση στον άνθρωπο μπορεί να προκαλέσει ο νυγμός ενός υμενοπτέρου;
Ο νυγμός των υμενοπτέρων μπορεί να προκαλέσει τις παρακάτω αντιδράσεις:
Α. Τοπική αντίδραση με πόνο, κάψιμο, ερυθρότητα και οίδημα στο σημείο του νυγμού. Είναι η συνήθης φυσιολογική αντίδραση , διαρκεί λίγες ώρες και υποχωρεί.
Β. Μεγάλη τοπική αντίδραση. Σε αυτή την αντίδραση η ερυθρότητα και το πρήξιμο είναι εντονότερο την επόμενη μέρα του νυγμού ,επεκτείνεται και μπορεί να διαρκεί αρκετές μέρες. Συνοδεύεται από έντονο κνησμό. Μπερδεύεται συχνά με μόλυνση και λανθασμένα δίνονται αντιβιοτικά. Είναι συχνή αντίδραση.
Γ. Αναφυλαξία. Σε λίγη ώρα, από λίγα λεπτά ως και μια ώρα, μετά το νυγμό μπορεί να εμφανιστούν τα παρακάτω συμπτώματα:
- από το δέρμα: Ερυθρότητα, κνίδωση, αγγειοοίδημα στα χείλη ή στα βλέφαρα, κνησμός παλαμών – πελμάτων
- από τη μύτη: Υδαρή καταρροή, κνησμό, φταρνίσματα, συμφόρηση («μπούκωμα»)
- από τους πνεύμονες: Βήχα, δυσκολία στην αναπνοή, βάρος στο στήθος, «σφύριγμα»
- από το γαστρεντερικό: Ναυτία, κοιλιακός πόνος, εμετός ή διάρροια.
- από το κυκλοφορικό: Αδυναμία, εφίδρωση, σκότωμα της όρασης ή μείωση της ακοής, αίσθημα απώλειας αισθήσεων, απώλεια αισθήσεων.
Ο αλλεργιολόγος θα εκτιμήσει τη σοβαρότητα της αντίδρασης και θα εκτιμήσει την ανάγκη για ανοσοθεραπεία
Δ. Τοξικές αντιδράσεις συμβαίνουν όταν ο ασθενής δεχθεί δεκάδες ή εκατοντάδες νυγμούς. Οφείλονται στην τοξική δράση του δηλητηρίου και μπορεί να εμφανισθεί καρδιακή, ηπατική, νεφρική δυσλειτουργία ή αιματολογικές διαταραχές.
Ε. Ασυνήθιστες αντιδράσεις. Σπάνιες και όχι πάντα καλά τεκμηριωμένες αντιδράσεις όπως περιφερική νευροπάθεια, σύνδρομο Guillain-Barre,σύνδρομο ομοιάζον με ορονοσία κ.ά.
Πως γίνεται η διάγνωση της πάθησης;
Η διάγνωση της αναφυλαξίας σε υμενόπτερα γίνεται από τον ειδικό αλλεργιολόγο ,ο οποίος θα λάβει λεπτομερές ιστορικό (καταγραφή επεισοδίων, συνθήκες νυγμού, αναγνώριση υμενοπτέρων κ.ά.). Εν συνεχεία θα εκτελέσει δερματικές δοκιμασίες για την επιβεβαίωση της αλλεργίας και θα παραγγείλει εξετάσεις στο αίμα για την ανίχνευση ειδικών IgE αντισωμάτων έναντι των υμενοπτέρων.
Ποια η σημασία της μαστοκυττάρωσης για την αναφυλαξία στα υμενόπτερα;
Υπάρχει μια σπάνια πάθηση, η μαστοκυττάρωση ,η οποία χαρακτηρίζεται από αυξημένο αριθμό των κυττάρων της «αλλεργίας», τα μαστοκύτταρα που παράγουν μια ουσία , που ονομάζεται τρυπτάση. Τα άτομα αυτά ,εκτός των άλλων , έχουν την ιδιότητα να εμφανίζουν ιδιαίτερα σοβαρές αντιδράσεις (κυρίως με απώλεια αισθήσεων) σε υμενόπτερα. Οι ασθενείς με μαστοκυττάρωση και αναφυλαξία σε υμενόπτερα χρήζουν ανοσοθεραπεία και μάλιστα εφ’ όρου ζωής
Ποια είναι η θεραπεία της αναφυλαξίας σε υμενόπτερα;
ΣΕΤ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ – ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΝΑΦΥΛΑΞΙΑΣ
Ο ασθενής θα πρέπει να έχει μαζί του σετ αντιμετώπισης (αυτοενιέμενη αδρεναλίνη, αντιϊσταμινικά δισκία και κορτικοστεροειδή) στην περίπτωση που ξανατσιμπηθεί. Σε περίπτωση αντίδρασης σε υμενόπτερο θα πρέπει να έχει την αδρεναλίνη μαζί του , να ξέρει να την κάνει και να την εκτελέσει άμεσα με την έναρξη των συμπτωμάτων. Στα αλλεργικά παιδιά σε υμενόπτερα θα πρέπει να είναι εκπαιδευμένοι οι γονείς τους. Η αδρεναλίνη που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα είναι η Anapen. Θα πρέπει να συνταγογραφείται ,εκ νέου, πριν τη λήξη της.
ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η θεραπεία εκλογής για την αναφυλαξία στα υμενόπτερα είναι η ενέσιμη ανοσοθεραπεία με δηλητήριο υμενόπτερων. Αυτή γίνεται με την χορήγηση μικρών ποσοτήτων δηλητηρίου μέχρι δόσεων πολλαπλάσιων του δηλητηρίου ενός νυγμού υμενόπτερου. Στόχος είναι η απόκτηση ανοχής του ασθενούς, ώστε να μην αντιδρά με αλλεργικά συμπτώματα στο δηλητήριο. Οι ενέσεις γίνονται κάθε μήνα , σε αλλεργιολογικό ιατρείο ή σε νοσοκομείο, και ο ασθενής παραμένει στο χώρο για συγκεκριμένο χρόνο μετά την ένεση με σκοπό την επίβλεψη του ασθενούς. Αντιδράσεις μπορούν να εμφανισθούν κυρίως στην αρχή της ανοσοθεραπείας, άλλα είναι συνήθως ήπιες. Διαρκεί από 3 ως 5 έτη, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να γίνεται και εφόρου ζωής. Η αποτελεσματικότητά της είναι ιδιαίτερα υψηλή, γύρω στο 90-95% στις σφήκες και γύρω στο 85-90% στη μέλισσα. Αλλα ακόμη και σε περίπτωση αποτυχίας η αντίδραση είναι συνήθως σαφώς ηπιότερη της αντίδρασης πριν την έναρξη της ανοσοθεραπείας.
Τι μέτρα πρέπει να λάβω , ώστε να μειώσω την πιθανότητα να ξανατσιμπηθώ;
- Να αποφεύγεται τις απότομες περιστροφικές κινήσεις των χεριών για την απομάκρυνση του υμενόπτερου που πλησιάζει.
- Να αποφεύγεται όλα τα αρώματα και τα ρούχα με έντονα χρώματα .
- Να αποφεύγεται τα γεύματα στην εξοχή. Να αποφεύγεται τα λουλούδια και τα ώριμα φρούτα. Επίσης προσοχή σε περιβόλια, σε καλάθια και κάδους με πεταμένα αναψυκτικά, τροφές ή χαλασμένα φρούτα.
- Να έχετε τα παράθυρα κλειστά στο υπνοδωμάτιο σας και στο αυτοκίνητο, τους καλοκαιρινούς μήνες. Αν είναι δυνατόν να τοποθετούνται παράθυρα με σίτα, ώστε να εμποδίζεται η είσοδος του εντόμου.
- Να αποφεύγεται την κηπουρική και την οδήγηση δίκυκλων μηχανών. Αν δεν είναι δυνατό, γάντια στη κηπουρική και ελάχιστες εκτεθειμένες επιφάνειες στην οδήγηση της μηχανής (π.χ. κράνος).
- Κλειστά παπούτσια στο περπάτημα στη φύση. Όχι εκτεθειμένα άκρα, ιδίως ξυπόλητα πόδια διότι οι σφήκες και οι μέλισσες μπορεί να βρίσκονται στο έδαφος ή στο γκαζόν.
- Τα εντομοαπωθητικά (Δ-μεθυλοφθαλίνη και διεθυλοτουλοαμίδη) σε μορφή σπρέι ή λοσιόν δεν είναι αποτελεσματικά για την προστασία από τα υμενόπτερα.
- Στη μέλισσα το κεντρί να απομακρύνεται όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ανεξαρτήτως τρόπου.
- Ποτέ μην προσπαθείτε να καταστρέφετε φωλιές εντόμων από μόνοι σας. Να απευθύνεστε σε ειδικούς επαγγελματίες.
- Τα υμενόπτερα τσιμπούν κυρίως σε αυτοάμυνα και τσιμπούν όταν αντιλαμβάνονται κάτι ως κίνδυνο. Γι’ αυτό μην επιχειρείτε να τα απομακρύνετε με τα χέρια.
- Να έχετε στο πορτοφόλι σας μια κάρτα ή ταυτότητα που να γράφει το όνομα σας και ότι είστε αλλεργικός στα υμενόπτερα.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕ ΑΥΞΗΜΕΝΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΙΔΙΩΣ ΤΟΥΣ ΘΕΡΜΟΥΣ ΜΗΝΕΣ :
Σπορ σε εξωτερικούς χώρους (με ανοιχτό το στόμα ή με λίγα ρούχα)
Παραμονή κοντά σε μελίσσια όταν οι μέλισσες μαζεύουν το μέλι.
Απομάκρυνση σφηκοφωλιών από στέγες, παράθυρα και αλλού
Περπάτημα με ακάλυπτα τα πόδια
Κηπουρική (ειδικά κόψιμο λουλουδιών ή φράχτη)
Μάζεμα φρούτων
