ΥΠΕΡΤΑΣΗ

Του Στέργιου Σκρίμπα 

Ειδικός παθολόγος

1. Τι είναι η αρτηριακή πίεση και τι η υπέρταση;

  Αρτηριακή πίεση είναι η πίεση που ασκεί το αίμα στο τοίχωμα των αρτηριών καθώς ρέει μέσα σε αυτές. Η αρτηριακή πίεση εξαρτάται από την καρδιακή παροχή (πόσο αίμα στέλνει η καρδιά μας σε κάθε συστολή) και από την αντίσταση που προβάλουν τα αγγεία μας στην ροή αυτή. Μετριέται σε mmHg (χιλιοστά στήλης υδραργύρου και είναι η διεθνής μονάδα μέτρησης της αρτηριακής πίεσης) σε σχέση με την ατμοσφαιρική πίεση, η οποία για λόγους ευκολίας θεωρείται οτι είναι μηδενική.

Πως εκφράζεται η αρτηριακή πίεση;Η αρτηριακή πίεση εκφράζεται με δύο αριθμούς. Ο μεγάλος αριθμός είναι η μέγιστη πίεση μέσα στις αρτηρίες όταν η καρδιά κτυπά και εξακοντίζει το αίμα στην αορτή και καλείται συστολική πίεση. Ο μικρός αριθμός είναι η πίεση όταν η καρδιά χαλαρώνει ανάμεσα σε δύο διαδοχικούς κτύπους λίγο πριν τον επόμενο καρδιακό κτύπο και καλείται διαστολική πίεση.

Είναι σταθερή η πίεση όλο το 24ωρο; Η αρτηριακή πίεση μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της ημέρας ή από ημέρα σε ημέρα. Μπορεί να βρεθεί αυξημένη κατά τη διάρκεια της σωματικής άσκησης ή ψυχικής φόρτισης οπότε και η καρδιά δουλεύει πιο γρήγορα. Αντίθετα, συνήθως η πίεσή βρίσκεται χαμηλότερη στην ξεκούραση ή τον ύπνο. Αυτό είναι εντελώς φυσιολογικό. Επίσης η πίεση μεταβάλλεται και μόνο με την αλλαγή της στάσης του σώματος. Πχ από την καθεστηκυία θέση στη όρθια στάση, η πίεση είναι διαφορετική. Επίσης η πίεση, όπως και πολλές άλλες λειτουργίες του οργανισμού, ακολουθεί μία κιρκάδια (νυχθημέρια) διακύμανση κατά την διάρκεια του 24ώρου. Τις πρώτες πρωινές ώρες μετά το ξύπνημα η πίεση συνήθως είναι αυξημένη. Ακολούθως σταδιακά σταθεροποιείται κατά την διάρκεια της ημέρας μέχρι τις νυκτερινές ώρες του ύπνου όπου συνήθως μειώνεται στα χαμηλότερα επίπεδά της. Αυτή η φυσιολογική μείωση της πίεσης κατά τις ώρες του ύπνου σε σχέση με την πίεση της ημέρας παρατηρείται περίπου στους 6 με 7 από τους 10 υπερτασικούς οι οποίοι καλούνται dippers ενώ αυτοί που δεν παρουσιάζουν αυτή την μείωση καλούνται non-dippers. Οι τελευταίοι φαίνεται να είναι πιο επιρρεπείς να υποστούν αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ή έμφραγμα. Ωστόσο, αν εσείς εργάζεσθε σε νυχτερινή βάρδια, τότε η νυχθημέρια διακύμανση της πίεσής σας αλλάζει και σιγά –σιγά συγχρονίζεται με το πρόγραμμα των ωρών εργασίας και αναπαύσεώς σας αντίστοιχα.

Πώς μετράμε την αρτηριακή πίεση; Η πίεση μετράται με το σφυγμομανόμετρο ή αλλιώς το πιεσόμετρο. Υπάρχει υδραργυρικό και μηχανικό μανόμετρο, καθώς και ηλεκτρονικό πιεσόμετρο. Το πιο αξιόπιστο θεωρείται το υδραργυρικό, χωρίς όμως να υποτιμάται η αξία και των άλλων δύο τύπων, ιδίως του ηλεκτρονικού ως πιο εύχρηστου, για την εκτίμηση των τιμών της αρτηριακής πίεσης στο σπίτι. Για να μετρήσουμε σωστά την αρτηριακή πίεση προτιμότερη είναι η καθιστή θέση με ακουμπισμένο χαλαρά το αριστερό χέρι σε ένα τραπέζι στο ύψος της καρδιάς. Η περιχειρίδα τοποθετείτε γύρω από τον βραχίονα 3 περίπου εκατοστά πάνω από τον αγκώνα. Το μέγεθος του αεροθαλάμου παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον το 40% του βραχίονα μας.Το στηθοσκόπιο θα πρέπει να τοποθετείται ελαφρά και σταθερά πάνω από την βραχιόνια αρτηρία που την συναντάμε στην εσωτερική μεριά του βραχίονα προς το μικρό δάκτυλο του χεριού.
Η πίεση θα πρέπει να μετράται μετά από 5-10 λεπτά ξεκούρασης, όχι μετά φαγητό ή τσιγάρο, σε ήσυχο και ευχάριστο περιβάλλον. Δεν πρέπει να φοράμε στενά ρούχα στο χέρι που μετράμε την πίεση, ενώ η πλάτη μας παραμένει στηριγμένη σε όλη τη διάρκεια της μέτρησης. Η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης θα πρέπει να επαναλαμβάνεται μετά από μεσοδιάστημα 3 λεπτών και να υπολογίζεται ο μέσος όρος των δύο μετρήσεων, εκτός αν παρατηρηθεί σημαντική απόκλιση, οπότε θα χρειαστεί και τρίτη μέτρηση. Η μέτρηση με μηχανικό πιεσόμετρο συνοδεύεται με ψηλάφηση του σφυγμού στον καρπό. Φουσκώνουμε την περιχειρίδα περίπου 30 mmHg πάνω από το σημείο εκείνο που εξαφανίζεται ο σφυγμός στον καρπό. Από εκεί αφήνουμε σιγά σιγά τον αέρα να φεύγει από την βαλβίδα με σταθερό ρυθμό 2-3 mmHg ανά καρδιακό παλμό, ενώ με το ακουστικό τοποθετημένο στην έσω πλευρά του βραχίονα στο κάτω όριο της περιχειρίδος περιμένουμε να ακούσουμε τον ήχο του αίματος. Το ύψος της στήλης υδραργύρου ή η θέση της βελόνας όπου θα ακούσουμε το πρώτο ήχο αντιστοιχεί στη συστολική πίεση ενώ το σημείο όπου οι ήχοι θα εξαφανιστούν τελείως αντιστοιχεί στη διαστολική πίεση (ήχοι “Korotkoff” από τον Ρώσο ιατρό Νικολάϊ Κορότκοφ, ο οποίος τους περιέγραψε το 1905 όταν εργαζόταν στην Ιατρική Ακαδημία της Αγίας Πετρούπολης).
Καθώς όμως η αρτηριακή πίεση δεν παραμένει σταθερή όλο το 24ωρο, μία μόνο μέτρηση δεν αρκεί για να κατατάξουμε ένα άτομο ως φυσιολογικό ή υπερτασικό. Ένα μικρό μηχάνημα που το κρεμάμε στο ώμο μας και συνδέεται με ένα πιεσόμετρο που φοράμε στο χέρι μας συνέχεια για ένα 24ωρο, βοηθά να καταγράψουμε τις τιμές της πίεσης μας καθ όλη τη διάρκεια της μέρας και της νύχτας και να γνωρίσουμε ακριβώς τις διακυμάνσεις της. Η εξέταση αυτή ονομάζεται 24ωρη καταγραφή αρτηριακής πίεσης ή Holter αρτηριακής πίεσης.

Υπέρταση:  ορίζεται ως η αυξημένη συστολική ή διαστολική πίεση. Φυσιολογικά η αρτηριακή πίεση κυμαίνεται ως 120/80 (office/clinic 140/90, HomeBPM 135/85, daytime AmbulatoryBPM 135/85, night-time ABPM 120/70, and 24-hour ABPM 130/80 mm Hg). Υπάρχουν όμως δύο σχολές (η αμερικάνικη πιο αυστηρή και η ευρωπαϊκή με διαφορετικά φυσιολογικά όρια).

Στην Αμερική (The 2017 Hypertension Guideline -ΑΗΑ association 2017)

1. φυσιολογική πίεση ορίζεται η  ΣΑΠ<120 και ΔΑΠ<80, ενώ
2. αυξημένη η ΣΑΠ =120-129 και ΔΑΠ<80
3. Υπέρταση σταδίου 1  ΣΑΠ=130-139 ή ΔΑΠ=80-89
4. Υπέρταση σταδίου 2 ΣΑΠ>140 ή ΔΑΠ>90
5. Υπερτασική κρίση ΣΑΠ>180 ή ΔΑΠ>120 με ή χωρίς βλάβη οργάνου στόχου

ενώ στην Ευρώπη (European Heart Journal 2013)  τα όρια είναι πιο χαλαρά και

1. φυσιολογική πίεση θεωρείται ΣΑΠ<120 και ΔΑΠ<80
2. προϋπέρταση 120<ΣΑΠ<139 ή 80<ΔΑΠ<89
3. υπέρταση σταδίου 1 ΣΑΠ= 140-159 ή ΔΑΠ= 90-99
4. υπέρταση σταδίου 2 ΣΑΠ= 160-179 ή ΔΑΠ= 100-109
5. υπέρταση σταδίου 3 ΣΑΠ>180 ή ΔΑΠ>110

Πόσο συχνά μετράμε την αρτηριακή πίεση; Τουλάχιστον μία φορά στα 5 χρόνια οι υγιείς με άριστη πίεση, μία φορά στα τρία χρόνια όσοι έχουν φυσιολογική πίεση και τουλάχιστον μία φορά το χρόνο όσοι έχουν υψηλή φυσιολογική πίεση. Για τους υπόλοιπους αναλόγως των οδηγιών του θεράποντος ιατρού.

• Πόσο συχνή είναι η υπέρταση;

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ 1,13 δισ άνθρωποι πάσχουν από υπέρταση παγκοσμίως (2013), ενώ ο παγκόσμιος επιπολασμός ανά φύλο (2015) κυμαίνεται στο 20% για τις γυναίκες και στο 24% για τους άνδρες. Οι πέντε πρώτες χώρες με το μεγαλύτερο ποσοστό ανδρών με υπέρταση βρίσκονται στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη (Κροατία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία και Σλοβενία 2/5), ενώ στις γυναίκες βρίσκονται στην Αφρική (Νιγηρία, Τσάντ, Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Σομαλία 1/3).

Στις ΗΠΑ τα στοιχεία είναι ακόμα πιο εντυπωσιακά. Περίπου (2017) 46% των Αμερικανών έχουν υπέρταση αλλά οι περισσότεροι μπορούν να τη διαχειριστούν με αλλαγές του τρόπου ζωής. Η μαύρη φυλή έχει υψηλό ποσοστό υπέρτασης (59% ανδρών και 56% γυναικών), ενώ αναμένεται να τριπλασιαστεί ο επιπολασμός της υπέρτασης σε νέους ανθρώπους 20-44 (από  11 σε 30%).

Πολύ σημαντικά στοιχεία επιπλέον, μόνο 20% των θεραπευμένων ασθενών ακολουθούν τη θεραπεία τους όπως πρέπει και περίπου 1/4 δεν εκτελεί καν την πρώτη συνταγή, ενώ η θνητότητα από αθεράπευτη υπέρταση >180/120 πλησιάζει το 80% στο ένα έτος με μέσο χρόνο επιβίωσης τους 10μήνες.

• Πού οφείλεται η υπέρταση;

Πρωτοπαθής ή ιδιοπαθής (90% των περιπτώσεων) και δευτεροπαθής.

Πρωτοπαθής

• γενετική προδιάθεση (μονογονιδιακές νόσοι κυρίως συνδεόμενοι με τη ρύθμιση της αλδοστερόνης και πολυγονιδιακές μεταλλάξεις)
• συνδεόμενη με την ομοιοστασία ύδατος και άλατος (αλατο-ευαίσθητοι)
• Αυξημένος αδρενεργικός τόνος (αλλαγές στη ρύθμιση της σκληρίας των αγγείων μέσω νευροορμονικών μηχανισμών)

Δευτεροπαθής

• Νεφρικές διαταραχές (στένωση νεφρικής αρτηρίας, ΧΝΑ)
• Πρωτοπαθής υπεραλδοστερονισμός
• Φαιοχρωμοκύττωμα
• σύνδρομο Cushing(υπερπαραγωγή κορτιζόλης)
• Διαταραχές θυρεοειδικής λειτουργίας
• Σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο
• ισθμική στένωση αορτής
• Φάρμακα (αντιφλεγμονώδη, στεροειδή, παράνομες ουσίες, αποσυμφορητικά, αντισυλληπτικά)

• Ποιοι είναι οι κίνδυνοι από την υπέρταση;

Όργανα στόχοι της υπέρτασης

• Καρδιαγγειακό (έμφραγμα, καρδιακή ανεπάρκεια)
• Εγκέφαλος (αιμορραγία, ανεύρυσμα, ισχαιμικό εγκεφαλικό)
• Νεφροί (νεφρική ανεπάρκεια)
• μάτια (βυθός)
• μεταβολικό σύνδρομο

• Ποια πίεση είναι πιο επικίνδυνη: η συστολική ή η διαστολική;

Μεμονομένη συστολική υπέρταση συχνότερη στους ηλικιωμένους (κυρίως οφειλόμενη στην αρτηριοσκλήρυνση), αλλά και σε νεότερους ασθενείς αλλά με μηχανισμούς νευροενδοκρινικούς και συνδεόμενη με τον τρόπο ζωής. Μεμονωμένη διαστολική υπέρταση έχει τον ίδιο κίνδυνο με την κλασσική μορφή ίσως συνδεόμενη με ενδοκρινικούς μηχανισμούς.

Σημαντική μορφή όμως και η αυξημένη διαφορική πίεση με ή χωρίς υπέρταση, που αποτελεί δείκτη καρδιαγγειακής νόσου.

• Πώς εκδηλώνεται η αυξημένη πίεση;

Συνήθως ασυμπτωματική, αλλά και με άλλες μορφές είτε ως βλάβη οργάνου στόχου, είτε ως υπερτασική κρίση χωρίς βλάβη οργάνου στόχου

• Θεραπεύεται πλήρως η υπέρταση;

Θεραπεία με μη φαρμακολογικά και φαρμακολογικά μέτρα

Όλοι οι ασθενείς πρέπει να

1. Αλλαγή διατροφής (φρούτα, λαχανικά, αποφυγή κορεσμένου λίπους)
2. Άσκηση (30-40 λεπτά μέτριας αερόβιας άσκησης καθημερινά 5 μέρες την εβδομάδα)
3. Απώλεια βάρους (BMI<25, τουλάχιστον 1κιλό με αναμενόμενη μείωση πίεσης περίπου 1mmHg,  όταν μείωση 2mmHg μειώνει τον κίνδυνο επιπλοκών περίπου 10-12%)
4. Μείωση άλατος κατά τουλάχιστον 1,5γρ και κάτω από 6γρ ημερησίως
5. Μείωση κατανάλωσης αλκοόλ (2 άνδρες, 1 γυναίκες)
6. Διατροφή πλούσια σε κάλιο (4-5γρ/ ημέρα)
7. Φαρμακολογικά μέτρα αναλόγως των συνοδών προβλημάτων

Το να μοιράζεσαι σημαίνει ότι νοιάζεσαι!