Της Βασιλικής Τεκέδη, λογοπεδικός
Η ακοή είναι μία από τις πέντε αισθήσεις . Το όργανο αντίληψης είναι τα αυτιά, ενώ το αντικείμενο της αντίληψης είναι ο ήχος. Η ακοή είναι η πιο σημαντική αίσθηση, γιατί προσανατολίζει το άτομο ως προς το χώρο και του διευκολύνει την επικοινωνία, αλλά και την εκπαίδευσή του.
Η πιο συχνή πάθηση των αισθητήριων οργάνων είναι η νευροαισθητήρια βαρηκοΐα. Η πάθηση αυτή προκαλεί σημαντική απώλεια ακοής και είναι δύσκολη στην αντιμετώπισή της.
Όταν πια το ακουστικό βαρηκοΐας δεν καλύπτει το παιδί, τότε έρχεται μια άλλη συσκευή να καλύψει τα κενά της προηγούμενης. Η εξέλιξη της τεχνολογίας δημιούργησε τα κοχλιακά εμφυτεύματα, τα οποία κατόρθωσαν να αποκαταστήσουν την ακοή των παιδιών και των ενηλίκων. Το κοχλιακό δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να αντιληφθεί τον ήχο, να αναγνωρίσει και να κατανοήσει τους ήχους του περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα να μπορέσει να αναπτύξει και ομιλία.
Το άτομο με κοχλιακό εμφύτευμα θα καταφέρει να αποκτήσει επικοινωνία, γνωστική ανάπτυξη, θα έχει ουσιαστική ψυχοσυναισθηματική σχέση με τα μέλη της οικογένειάς του, αλλά και καλύτερη κοινωνική επαφή. Όσο πιο νωρίς υποβάλλονται τα παιδιά στην κοχλιακή εμφύτευση, τόσο πιο ποιοτική είναι η καθημερινότητά τους, μια και όλες οι δραστηριότητες γίνονται πιο στοχευμένα. Έρευνες έχουν αποδείξει, ότι η τοποθέτηση κοχλιακού εμφυτεύματος σε άτομα με υπολειπόμενη ακοή έδειξαν ταχύτερη πρόοδο σε σχέση με άτομα, που έκαναν χρήση ακουστικού βαρηκοΐας.
Όπως σε όλες τις παθολογίες έτσι και εδώ η πρώιμη αναγνώριση της υπολειπόμενης ακοής είναι αυτή, που διευκολύνει την εξέλιξη του ατόμου. Ο Καθολικός Νεογνικός Έλεγχος Ακοής (ΚΝΕΑ), γίνεται αμέσως μετά τη γέννηση του βρέφους. Είτε με ωτακουστικές εκπομπές, είτε με αυτοματοποιημένα προκλητά ακουστικά δυναμικά μετά από αίτημα των γονιών. Στη χώρα μας περιορίζεται ο έλεγχος αυτός σε παιδιά περισσότερο υψηλού κινδύνου. Τέτοια είναι τα πρόωρα, αυτά, που γεννήθηκαν σε περιβάλλον υποξαιμίας ή αυτά που έχουν υψηλά επίπεδα χολερυθρίνης.
Η διαδικασία ανάπτυξης του λόγου είναι πολύ σημαντική. Είναι μια πολυσύνθετη διαδικασία, η οποία ξεκινάει από τη γέννηση και ακολουθεί όλα τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού. Κατά το πέρασμα από όλα αυτά τα στάδια εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο και οι έννοιες, που μαθαίνει το παιδί, προκειμένου να σταθεί κοινωνικά, συναισθηματικά και γνωστικά.
Από έρευνες, που έγιναν προέκυψαν θεωρίες της νευροπλαστικότητας. Πιο συγκεκριμένα, η ικανότητα πλαστικότητας του ακουστικού συστήματος είναι πιο αναπτυγμένη τα πρώτα τρία με τέσσερα χρόνια ζωής του παιδιού, ενώ ελαχιστοποιείται μετά το δέκατο έτος. Άρα γίνεται αντιληπτό, ότι αυτά τα ηλικιακά όρια λαμβάνονται σοβαρά υπόψη σε σχέση με το πότε θα εφαρμοστεί η κοχλιακή εμφύτευση. Οι ευαίσθητες αυτές περίοδοι έχουν άμεση σχέση με τη διάρκεια κατά την οποία αναπτύσσεται το κεντρικό νευρικό σύστημα, το οποίο με τις κατάλληλες πληροφορίες διαμορφώνει τη γλωσσική δομή.
Η υπολειπόμενη ακοή (βαρηκοΐα ή κώφωση) σχετίζεται με την ικανότητα του προφορικού λόγου. Επίσης παράγοντες, όπως οι νοητικές και οι ψυχικές ικανότητες, καθώς και η εκπαιδευτική παρέμβαση, αλλά και το οικογενειακό – κοινωνικό περιβάλλον επιδρούν θετικά στην ανάπτυξη της προφορικής επικοινωνίας. Επιπλέον, οι αισθητηριακές πληροφορίες, που δέχεται το παιδί, η ακουστική αντίληψη αλληλεπιδρά με την οπτική αντίληψη. Στο επίπεδο αυτό αναπτύσσεται το κινητικό μέρος του λόγου, η έκφραση, η άρθρωση και όλο το σύστημα φώνησης. Ο φάσμα συχνοτήτων του προφορικού λόγου παρουσιάζει συγκεκριμένη κατανομή, τα φωνήεντα εντοπίζονται στις χαμηλές συχνότητες, ενώ τα σύμφωνα στις υψηλές. Κατόπιν, η ένταση των συμφώνων κατά την ομιλία είναι μικρότερη από αυτή των φωνηέντων.
Τα βαρήκοα άτομα προσβάλλονται περισσότερο στις υψηλές συχνότητες, όπου και παρουσιάζεται η ακουστική ενέργεια των ένρινων και άηχων συμφώνων, που είναι πολύ πιο σοβαρή. Έτσι η ομιλία των παιδιών με προβλήματα ακοής χαρακτηρίζεται από λάθη στα σύμφωνα(άηχοι φθόγγοι). Βαρήκοα άτομα με απώλεια ακοής πάνω από 90db παράγουν σωστά ένα μικρό ποσοστό συμφώνων περίπου της τάξεως των 35%. Και ακριβώς, επειδή η ακουστική αντίληψη και η εμπειρία των ήχων προϋπάρχει της παραγωγής του προφορικού λόγου, η απώλεια ακοής προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στην ομαλή παραγωγή του προφορικού λόγου. Γι αυτό και η προγλωσσική κώφωση θεωρείται πολύ πιο δύσκολη στην αποκατάστασή της. Αυτό συμβαίνει, γιατί δεν υπάρχει ακουστική μνήμη και οι ακουστικές εμπειρίες είναι περιορισμένες. Αποτέλεσμα αυτού είναι η αδυναμία παρακολούθησης και ελέγχου του προφορικού λόγου.
Εξαιτίας του μειωμένου ακουστικού ερεθίσματος είναι περιορισμένη και η ανάπτυξη του λεξιλογίου. Ενώ τα ακούοντα παιδιά έχουν ένα λεξιλόγιο 5000 λέξεων, τα κωφά παιδιά μπορεί να έχουν αναπτύξει στην αντίστοιχη ηλικία μόνο 200 λέξεις. Τα κωφά παιδιά κάνουν λάθη στη διατύπωση, το περιεχόμενο και τη χρήση της γλώσσας. Τα λάθη ασφαλώς σχετίζονται με τη σοβαρότητα της υπολειπόμενης ακοής (βαρηκοΐας ή κώφωσης). Οι διαταραχές της ακοής επηρεάζουν τη γλώσσα, την επικοινωνία σε σχέση με τη γνωστική, κοινωνική, συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου.
Η τοποθέτηση κοχλιακού εμφυτεύματος αποτέλεσε τη σπουδαιότερη μέθοδο για την αποκατάσταση ανθρώπων με αμφοτερόπλευρη βαρηκοΐα μεγάλου βαθμού ή αμφοτερόπλευρη κώφωση, που δεν ωφελούν τα ακουστικά βαρηκοΐας. Έτσι λοιπόν, μπορούν να προχωρήσουν σε κοχλιακή εμφύτευση:
- Παιδιά με αμφοτερόπλευρη βαρηκοΐα πολύ έντονου βαθμού, που δεν είχαν κανένα όφελος από τη χρήση των ακουστικών βαρηκοΐας για περίπου ένα εξάμηνο.
- Δεν πρέπει να υπάρχει η ένδειξη βλαβών της ακουστικής οδού ή έλλειψη του ακουστικού νεύρου.
- Η ηλικία των παιδιών πρέπει να είναι περίπου στους 12 μήνες.
- Οι γονείς θα πρέπει να είναι πλήρως ενημερωμένοι για όλη τη διαδικασία, αλλά και σύμφωνοι για ότι θα επακολουθήσει.
- Να υπάρχει η κατάλληλη υποστήριξη του παιδιού μετά την επέμβαση
- Να υπάρχει η κατάλληλη εκπαίδευση ανάπτυξης της ακοής, του προφορικού λόγου και της ομιλίας μετά την τοποθέτηση του εμφυτεύματος.
- Πολλές φορές όμως και άτομα με κατάλληλα ακουστικά βαρηκοΐας και χωρίς άλλες διαταραχές έχουν κακή διάκριση ομιλίας ή δεν έχουν αναπτύξει ικανοποιητική ακουστική αντίληψη και αντίληψη προφορικού λόγου, τότε πιθανόν να θεωρούνται και αυτοί υποψήφιοι κοχλιακής εμφύτευσης σε άτομα με βαθμό βαρηκοΐας της τάξης των 70 – 90db.
Η ομάδα της κοχλιακής εμφύτευσης
Είναι αυτή του παιδιάτρου, του ειδικού ωτορινολαρυγγολόγου, του γενετιστή, του ακοολόγου, του λογοθεραπευτή, του ψυχολόγου, του εκπαιδευτικού και του κοινωνικού λειτουργού. Όλοι θα συμβάλλουν, ώστε να ολοκληρωθεί επιτυχώς η διαδικασία της κοχλιακής εμφύτευσης, αλλά και να στηρίξουν έμπρακτα ο καθένας από την πλευρά του το άτομο μετά την επέμβαση.
Ακολουθεί βέβαια ο προεγχειρητικός έλεγχος από χειρουργό ωτορινολαρυγγολόγο και του ακοολόγου. Στα παιδιά απαιτείται εκτίμηση του λογοθεραπευτή, του ψυχολόγου και του ειδικού εκπαιδευτικού. Εν συνεχεία λαμβάνεται το ιστορικό του παιδιού με κλινική εξέταση. Γίνεται παράλληλα και φυσική εξέταση και ακολουθεί ακοολογικός έλεγχος. Έπειτα γίνεται εργαστηριακός έλεγχος.
Εκεί, όπου είναι αναγκαίο να εστιάσουμε είναι ο αναπτυξιακός έλεγχος των παιδιών. Ο έλεγχος αυτός καλό είναι να γίνεται ακόμα και σε κείνες τις περιπτώσεις, όπου δεν υπάρχει καμία ύπαρξη κάποιας άλλης σωματικής αναπηρίας ή πνευματικής διαταραχής. Ο λόγος, που γίνεται αυτός ο έλεγχος έχει να κάνει ουσιαστικά με τις προσδοκίες, που μπορούν τα τεθούν εξατομικευμένα στο κάθε παιδί. Επιπλέον, ελέγχονται διαταραχές, που αφορούν στη συγκέντρωση και τη συμπεριφορά του παιδιού. Κυρίως όμως ελέγχεται η ικανότητα επικοινωνίας του παιδιού σε σχέση με το χρόνο έκθεσής του σε περιβάλλον ομιλίας.
Συσκευές κοχλιακών εμφυτευμάτων
Τα κοχλιακά εμφυτεύματα μετατρέπουν τον προσλαμβανόμενο ήχο σε ηλεκτρικό ερέθισμα, που μεταδίδεται απευθείας στο ακουστικό νεύρο. Αυτό επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση ενός ηλεκτροδίου εντός της τυμπανικής κλίμακας του κοχλία. Η συσκευή του κοχλιακού εμφυτεύματος αποτελείται από 2 μέρη, το εξωτερικό και το εσωτερικό τμήμα. Το εξωτερικό περιλαμβάνει: 1. Το μικρόφωνο, 2.τον μικροεπεξεργαστή ήχου και 3. Τον μεταδότη. Το εσωτερικό περιλαμβάνει: 1. Το δέκτη – διεγέρτη, 2.το σύστημα ηλεκτροδίων. Στα τελευταία μοντέλα το μικρόφωνο και ο μικροεπεξεργαστής ήχου είναι μία ενιαία μονάδα, που μοιάζει με ακουστικό βαρηκοΐας οπισθοωτιαίου τύπου.
Τύπος επικοινωνίας και εκπαιδευτικό πρόγραμμα
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που ακολουθείται στα παιδιά με κοχλιακό εμφύτευμα πρέπει να είναι εξατομικευμένο. Πρέπει να είναι ανάλογο των δυνατοτήτων του παιδιού, του οικογενειακού περιβάλλοντος, αλλά και ανάλογο των στόχων του λογοθεραπευτή και των υπολοίπων της ομάδας, που προαναφέρθηκε. Η επιλογή μιας μεθόδου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ο τελικός στόχος είναι η χρήση του προφορικού λόγου. Κατά τη διαδικασία όμως μέχρι τον τελικό στόχο είναι θεμιτό και επιβάλλεται πολλές φορές να χρησιμοποιηθούν και οι υπόλοιποι μέθοδοι. Είναι μάλιστα και προσωπική άποψη να χρησιμοποιείται μεταβατικά και η νοηματική γλώσσα και η Makaton (χειρομορφές) και η χειλιανάγνωση, προκειμένου να διευκολυνθεί η κατανόηση κάθε καινούριας πληροφορίας. Η ολική επικοινωνία, είναι ένας συνδυαστικός τρόπος, ο οποίος έχεις ως τελικό στόχο να μεταδώσει την πληροφορία στο άτομο, όσο πιο εύκολα γίνεται. Η εκπαιδευτική διαδικασία των παιδιών με υπολειπόμενη ακοή πρέπει να είναι δυναμική και ευέλικτη. Ασφαλώς από όποιο εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας και αν περάσουμε ο τελικός στόχος μας είναι η προφορική επικοινωνία του ατόμου μέσω της απόκτησης φώνησης. Στόχος της σύγχρονης συμπεριληπτικής εκπαίδευσης είναι να ενσωματώσει στους κόλπους της όλα τα παιδιά μαζί. Τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης, αλλά και τα παιδιά με οποιεσδήποτε αναπηρίες. Η συμπεριληπτική εκπαίδευση μπορεί να επηρεάσει θετικά όλα τα παιδιά προκαλώντας τα να επιδείξουν αυτονομία και υπευθυνότητα, τόσο σε μαθησιακό επίπεδο, αλλά και στις υπόλοιπες προκλήσεις της ζωής.
